Καρκίνος του Μαστού & Διατροφή: Τι Λέει η Επιστήμη για Πρόληψη και Θεραπεία

Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή μορφή καρκίνου παγκοσμίως με περισσότερα από 2 εκατομμύρια νέα περιστατικά μεταξύ του γυναικείου πληθυσμού το 2022. 

Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία (American Cancer Society), τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης βελτιώθηκαν από 63% το 1960 σε 90% σήμερα, χάρη στον έγκαιρο εντοπισμό με μαστογραφίες, στη βελτίωση της χειρουργικής αντιμετώπισης και στις επικουρικές θεραπείες. 

Ωστόσο, οι επιζώσες του καρκίνου του μαστού παραμένουν σε αυξημένο κίνδυνο υποτροπής ακόμη και 20 χρόνια μετά τη διάγνωση, ενώ παρουσιάζουν και αυξημένες πιθανότητες αύξησης βάρους ή ανάπτυξης συνοδών νοσημάτων, όπως καρδιαγγειακές ή μεταβολικές διαταραχές.

Παράγοντες κινδύνου

• Μη τροποποιήσιμοι: Ηλικία >65 ετών, γενετική προδιάθεση (μεταλλάξεις DNA, οικογενειακό ιστορικό), πρώιμη εμμηναρχή, καθυστερημένη εμμηνόπαυση, πρώτη κύηση μετά τα 30, ατεκνία, ορμονική θεραπεία μετά την εμμηνόπαυση, απουσία θηλασμού.

• Τροποποιήσιμοι: Διατροφή, παχυσαρκία, σωματική αδράνεια, κατανάλωση αλκοόλ.

Η παχυσαρκία συνδέεται με χειρότερη πρόγνωση και υψηλότερη θνησιμότητα, κυρίως σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Ένας υγιεινός διατροφικός τρόπος ζωής, πλούσιος σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, πουλερικά και ψάρια και φτωχός σε κόκκινο κρέας, επεξεργασμένα τρόφιμα, γλυκά και λιπαρά γαλακτοκομικά, μπορεί να βελτιώσει την πρόγνωση. Η σωματική δραστηριότητα, επίσης, ενισχύει τις πιθανότητες επιβίωσης.

Διατροφικοί Παράγοντες και Καρκίνος του Μαστού

1. Φρούτα και λαχανικά

   Πλούσια σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά, συμβάλλουν στη μείωση φλεγμονής και οξειδωτικού στρες.

   
   

2. Κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας

   Η κατανάλωση επεξεργασμένων κρεάτων (αλλαντικά, καπνιστά κρέατα κ.α.) είναι γνωστό ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων τύπων καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του μαστού. Όσον αφορά το κόκκινο κρέας, φαίνεται ότι η υπερκατανάλωση του και κυρίως το μαγείρεμα του σε υψηλές θερμοκρασίες (το οποίο αυξάνει τον σχηματισμό δυνητικά καρκινογόνων ενώσεων), συμβάλλει επίσης στην αύξηση του κινδύνου. Συνίσταται περιορισμός του έως 1-2 μερίδες την εβδομάδα.

   
   

3. Λιπαρά

   Ορισμένες μελέτες δείχνουν μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού όταν ακολουθείται μια διατροφή χαμηλή σε λιπαρά. Ωστόσο περισσότερη σημασία φαίνεται να έχει το είδος των λιπαρών. Τα κορεσμένα λιπαρά σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο και θνησιμότητα, ενώ τα ω-3 λιπαρά οξέα έχουν προστατευτική δράση.

   
   

4. Γαλακτοκομικά προϊόντα

   Τα δεδομένα όσον αφορά στην συσχέτιση κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού είναι μέχρι στιγμής αντικρουόμενα. Ορισμένες μελέτες δείχνουν μείωση του κινδύνου (κυρίως λόγω της περιεκτικότητας τους σε ασβέστιο και βιταμίνη D) ενώ άλλες υπογραμμίζουν την καρκινογόνο δράση των κορεσμένων λιπαρών (σε πλήρη προϊόντα), του παράγοντα IGF-1 και διαφόρων ρύπων που έχουν βρεθεί σε γαλακτοκομικά προϊόντα. 

   
   

   Ωστόσο φαίνεται ότι η υψηλή κατανάλωση ζυμωμένων (πχ. γιαούρτι) και χαμηλών σε λιπαρά γαλακτοκομικών προϊόντων έχει πιθανόν προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του μαστού ιδιαίτερα σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.

   
   

5. Υδατάνθρακες & γλυκαιμικός δείκτης

   Δεν υπάρχουν σαφείς συσχετίσεις με τον καρκίνο του μαστού, αλλά η διατήρηση γλυκαιμικού ελέγχου παραμένει σημαντική.

   
   

6. Αλκοόλ

   Το αλκοόλ αποτελεί τον πιο σταθερό διατροφικό παράγοντα κινδύνου. Ακόμη και μικρές ποσότητες (ανεξαρτήτως είδους) αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου.

   
   

7. Σόγια και ισοφλαβόνες

   Αρκετά χρόνια υπάρχει σύγχυση όσον αφορά τα προϊόντα σόγιας και τις ισοφλαβόνες που περιέχει καθώς αυτές έχουν παρόμοια δομή με τα οιστρογόνα. Σε παλαιότερες μελέτες σε ποντίκια φάνηκε ότι υψηλές δόσεις ισοφλαβονών μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Ωστόσο, τα ποντίκια αποδομούν και επεξεργάζονται διαφορετικά τις ισοφλαβόνες σε σχέση με τους ανθρώπους. Ακόμη, οι δόσεις που χρησιμοποιούνται στις μελέτες σε ζώα είναι πολύ υψηλότερες από αυτές που χρησιμοποιούνται στις μελέτες που διεξάγονται σε ανθρώπους.

   
   

   Με βάση τα σημερινά δεδομένα η μέτρια κατανάλωση σόγιας θεωρείται ασφαλής και πιθανώς ωφέλιμη (η σύσταση αυτή δεν ισχύει για γυναίκες που υποβάλλονται σε ορμονοθεραπεία). Προληπτικά όμως καλό είναι να αποφεύγονται τα συμπληρώματα σόγιας-ισοφλαβονών τα οποία περιέχουν υψηλότερες δόσεις και απαιτούνται περισσότερες έρευνες για να διαπιστωθεί η ασφάλεια τους.

Θεραπεία και Διατροφική Υποστήριξη

Οι θεραπείες για την αντιμετώπιση καρκίνων (χημειοθεραπεία, ακτινοβολία, χειρουργική, ορμονικές θεραπείες) συνοδεύονται από παρενέργειες όπως ναυτία, αύξηση ή μείωση βάρους, κόπωση, μειωμένη φυσική δραστηριότητα, αλλοιώσεις στη γεύση, ξηροστομία και απώλεια όρεξης. Η παχυσαρκία ή ο υποσιτισμός μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την πρόγνωση.

Η διατροφική υποστήριξη κατά τη θεραπεία βοηθά:

• στη διατήρηση υγιούς βάρους

• στη βελτίωση αντοχής και ανταπόκρισης στη θεραπεία

• στη μείωση παρενεργειών της θεραπείας

• στην πρόληψη υποσιτισμού & δυσθρεψίας

Διατροφικές οδηγίες 

• Στοχεύστε σε ένα υγιές σωματικό βάρος (το βάρος που αντιστοιχεί σε Δείκτη Μάζας Σώματος 18,5 έως 24,9 kg/m²) και διατηρήστε το. Μια μεγάλη προοπτική του 2019 έδειξε ότι γυναίκες άνω των 50 ετών οι οποίες διατήρησαν απώλεια βάρους τουλάχιστον 9 κιλών (και δεν υποβλήθηκαν σε ορμονοθεραπεία), είχαν 32% χαμηλότερο κίνδυνο επανεμφάνισης καρκίνου του μαστού. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακά για υπέρβαρες και παχύσαρκες γυναίκες.

  
  

• Ακολουθήστε μια διατροφή πλούσια σε όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης και καταναλώστε ποικιλία φρούτων και λαχανικών τα οποία είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνες και φυτικές ίνες. Συγκεκριμένα, αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών (>10γρ./ημέρα) σχετίζεται με 12% μειωση της θνησιμότητας. Η προστατευτική ιδιότητα των φυτικών ινών οφείλεται στην ικανότητα τους να ρυθμίζουν τόσο τα επίπεδα σακχάρου όσο και τα επίπεδα των οιστρογόνων.

  
  

• Περιορίστε τα κορεσμένα και trans λιπαρά οξέα όπως: γαλακτοκομικά με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος (βούτυρο, τυριά ή πλήρη γάλατα), κόκκινα και επεξεργασμένα κρέατα (πχ. αλλαντικά), λάδι καρύδας, τηγανητά φαγητά.

  
  

• Προτιμήστε ζυμωμένα γαλακτοκομικά, χαμηλά σε λιπαρά (πχ. γιαούρτι, κεφίρ, τυριά)

  
  

• Αυξήστε την πρόσληψη σε ω-3 λιπαρά οξέα: ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, σπόροι, λιπαρά ψάρια (σολομός, τόνος, σκουμπρί) 

  
  

• Περιορίστε τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε προστιθέμενη ζάχαρη

  
  

• Αποφύγετε το κάπνισμα και την κατανάλωση αλκοόλ 

Σημασία της άσκησης

Εκτός από διατροφή, η σωματική άσκηση είναι ένας ακόμα τροποποιήσιμος παράγοντας που έχει σημαντικό αντίκτυπο τόσο στον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού όσο και στην έκβαση της νόσου. Η τακτική άσκηση συμμετέχει στον έλεγχο του σωματικού βάρους, μπορεί να μειώσει τα επίπεδα οιστρογόνων στο αίμα και ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθώντας έτσι στην καταστροφή ή την επιβράδυνση της ανάπτυξης των καρκινικών κυττάρων.

Συγκεκριμένα, γυναίκες (ιδιαίτερα μετεμμηνοπαυσιακές) που ασκούνται τακτικά έχουν 10%-20% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού σε σύγκριση με γυναίκες που δεν είναι δραστήριες. 

Συστήνονται συνολικά, 150-300 λεπτά (2,5-5 ώρες) μέτριας ή 75-100 (1-2 ώρες) λεπτά έντονης σωματικής δραστηριότητας την εβδομάδα. 

Τέλος, ακόμα και σωματική δραστηριότητα που αντιστοιχεί σε περπάτημα 30 λεπτών καθημερινά, μπορεί να μειώσει κατά 3% τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, σε σχέση με καθόλου άσκηση. 

Συμπεράσματα

Τα τελευταία χρόνια, η διατροφή αναγνωρίζεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της ογκολογικής θεραπείας. Αν και δεν υπάρχουν “υπερτροφές” που να μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού και παρά τις αντικρουόμενες ενδείξεις σε επιμέρους τρόφιμα, το συνολικό διατροφικό πρότυπο φαίνεται πιο σημαντικό.

Η Μεσογειακή διατροφή προτείνεται ως η πιο ωφέλιμη για γυναίκες με καρκίνο μαστού, λόγω της έμφασης σε ολόκληρα, ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα, υψηλής περιεκτικότητας σε αντιοξειδωτικά, φυτικές ίνες και “καλά” λιπαρά. 

Η βελτίωση του τρόπου ζωής –μέσω διατροφής, άσκησης και ελέγχου βάρους– αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την πρόληψη, την καλύτερη ανταπόκριση στις θεραπείες και τη μακροχρόνια επιβίωση των γυναικών με καρκίνο μαστού.

Βιβλιογραφία:

• De Cicco P, Catani MV, Gasperi V, Sibilano M, Quaglietta M, Savini I. Nutrition and Breast Cancer: A Literature Review on Prevention, Treatment and Recurrence. Nutrients. 2019;11(7):1514. Published 2019 Jul 3. doi:10.3390/nu11071514

• Teras LR, Patel AV, Wang M, et al. Sustained Weight Loss and Risk of Breast Cancer in Women 50 Years and Older: A Pooled Analysis of Prospective Data. J Natl Cancer Inst. 2020;112(9):929-937.

• An S, Gunathilake M, Kim J. Dairy consumption is associated with breast cancer risk: a comprehensive meta-analysis stratified by hormone receptor and menopausal status, and age. Nutr Res. 2025;138:68-75. doi:10.1016/j.nutres.2025.02.003

• Cava, E., Marzullo, P., Farinelli, D., Gennari, A., Saggia, C., Riso, S., & Prodam, F. (2022). Breast Cancer Diet “BCD”: A review of healthy dietary patterns to prevent breast cancer recurrence and reduce mortality. Nutrients, 14(3), 476.

• Eliassen AH, Hankinson SE, Rosner B, Holmes MD, Willett WC. Physical activity and risk of breast cancer among postmenopausal women. Arch Intern Med. 170(19):1758-64, 2010.

• Farvid, M. S., Spence, N. D., Holmes, M. D., & Barnett, J. B. (2020). Fiber consumption and breast cancer incidence: A systematic review and meta‐analysis of prospective studies. Cancer, 126(13), 3061–3075. https://doi.org/10.1002/cncr.32816