Από τη φύση στο φλιτζάνι: Πώς τα πιο γνωστά μπαχαρικά και βότανα ενισχύουν την υγεία μας

Από την αρχαιότητα έως σήμερα, τα βότανα και τα αφεψήματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης υγείας και ευεξίας. Οι αρχαίοι Έλληνες, με πρωτοπόρο τον Ιπποκράτη, χρησιμοποιούσαν φυτά όπως θυμάρι, κανέλα ή σαφράν για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.

Παρότι τα βότανα δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την ιατρική αγωγή, πολλές μελέτες δείχνουν ότι η τακτική, σωστή χρήση τους μπορεί να ενισχύσει την άμυνα του οργανισμού, να συμβάλει στην πρόληψη χρόνιων παθήσεων και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. 

Πάμε να αναλύσουμε τα 4 δημοφιλέστερα μπαχαρικά & βότανα: 

1. Κουρκουμάς 

Ο κουρκουμάς, γνωστός και ως «χρυσό μπαχαρικό», προέρχεται από τη ρίζα του φυτού Curcuma longa και αποτελεί βασικό συστατικό της ασιατικής ιατρικής. Το κύριο δραστικό του στοιχείο, η κουρκουμίνη, διαθέτει ισχυρές αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. 

Οφέλη για την υγεία:

• Μείωση φλεγμονών και πόνου στις αρθρώσεις

• Ενίσχυση της καρδιαγγειακής υγείας

• Συμβολή στη ρύθμιση του σακχάρου και του μεταβολισμού

• Προστασία από οξειδωτικό στρες

  
  

Τι να προσέξετε:

Ο κουρκουμάς μπορεί να προστεθεί ως μπαχαρικό σε διάφορες συνταγές (σε σούπες, smoothies, σαλάτες, ρύζι κ.α.) ή σε ροφήματα, ενώ υπάρχουν διαθέσιμα και έτοιμα μίγματα για τσάι.

Η κουρκουμίνη απορροφάται δύσκολα από τον οργανισμό (χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα) συχνά συνιστάται να λαμβάνεται μαζί με μαύρο πιπέρι (πιπερίνη). Σε υψηλές δόσεις ωστόσο έχουν παρατηρηθεί και αρνητικές επιπτώσεις όπως αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νεφρολιθίασης σε ευπαθή άτομα, ηπατικές βλάβες, ενώ φαίνεται ακόμα να αλληλεπιδρά με ορισμένα φάρμακα όπως η ταμοξιφαίνη που χρησιμοποιείται στη θεραπεία του καρκίνου του μαστού και αντιπηκτικά. Γι αυτό το λόγο είναι σημαντικό να συμβουλεύεστε πάντα τον θεράποντα ιατρό σας πριν την έναρξη οποιουδήποτε συμπληρώματος.

2. Τζίντζερ (Ginger)

Η ρίζα του τζίντζερ είναι γνωστή για τη χαρακτηριστική της γεύση και τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Περιέχει βιοδραστικές ουσίες με αντιοξειδωτικές, αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις και μπορεί να προστεθεί σε διάφορα γεύματα ως μπαχαρικό, σε τσαι, χυμούς ή smoothies ενώ βρίσκεται και σε φαρμακευτικές καραμέλες ή σε μορφή συμπληρώματος. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση του είναι έως 1 κουταλιά της σούπας τριμμένο τζίντζερ (4γρ).

Οφέλη για την υγεία:

• Διευκόλυνση της πέψης

• Καταπολέμηση ναυτίας

  • Μελέτες έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα όσον αφορά στην αντιμετώπιση ναυτίας και εμέτων σε εγκυμονούσες, άτομα με κίρρωση ήπατος και άτομα που υποβάλλονται σε χημειοθεραπείες

• Μείωση φλεγμονών και μυϊκών πόνων

  • Ορισμένες έρευνες έχουν δείξει αναλγητική δράση του τζίντζερ στη δυσμηνόρροια, τις ημικρανίες & την οσφυαλγία. Αντίστοιχα έχει σημειωθεί αντιφλεγμονώδης δράση και βελτίωση των συμπτωμάτων ασθενειών όπως η οστεοαρθρίτιδα

• Βελτίωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα, της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) & του λιπιδαιμικού προφίλ

• Πιθανή αντικαρκινική δράση (υποσχόμενα αποτελέσματα ερευνών για τον καρκίνο του παχέος εντέρου)

Τι να προσέξετε:

Το τζίντζερ είναι γενικά ασφαλές, αλλά σε υπερβολικές δόσεις (>6γρ./ημέρα) μπορεί να προκαλέσει μεταξύ άλλων γαστρεντερική δυσφορία, αλλεργικές αντιδράσεις, κίνδυνο αιμορραγίας (σε όσους παίρνουν αντιπηκτική αγωγή πχ. βαρφαρίνη), αρρυθμίες. Ακόμα μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για υπογλυκαιμίες, επομένως πρέπει  να χορηγείται με προσοχή σε άτομα υπό αντιδιαβητική αγωγή.

3. Τσάι του Βουνού

Από το Sideritis scardica γνωστό και ως τσάι του βουνού, προκύπτει ένα από τα πιο δημοφιλή αφεψήματα στην Ελλάδα και γενικότερα στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες για την θεραπεία διαφόρων φλεγμονών και ειδικά σε περιπτώσεις κρυολογήματος, άσθματος, βρογχίτιδας και γαστρεντερικών διαταραχών.

Σήμερα γνωρίζουμε τα κύρια βιοδραστικά συστατικά του S. scardica τα οποία είναι πολυφαινόλες και φλαβονοειδή, ενώσεις υπεύθυνες για τις αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, νευροπροστατευτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες του φυτού. 

Η ονομασία “Sideritis” προέρχεται από τη λέξη “σίδηρος” και αναφέρεται στην παραδοσιακή χρήση του φυτού για την επούλωση τραυμάτων από σιδερένια όπλα.

Οφέλη για την υγεία:

• Μείωση του άγχους, βελτίωση της διάθεσης και ενίσχυση της μνήμης, ιδίως σε ηλικιωμένους

  • Μια πιλοτική μελέτη παρατήρησε βελτίωση της γνωστικής δυσλειτουργίας που προκαλείται από άγχος μετά από 6 εβδομάδες χορήγησης εκχυλίσματος του S.scardica σε συνδυασμό με βιταμίνες του συμπλέγματος Β.

  • Σε μια άλλη διπλά τυφλή μελέτη, σε 155 υγιείς ηλικιωμένους, η χορήγηση εκχυλίσματος S.scardica για 28 μέρες μείωσε σημαντικά το άγχος σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο και το εκχύλισμα Ginko biloba.

• Νευροπροστατευτικές ιδιότητες από εκφυλιστικές νόσους όπως το Alzheimer (λιγότερες πλάκες β-αμυλοειδούς σε πειραματόζωα).

• Προστασία του γαστρικού βλεννογόνου,  μείωση του οξειδωτικού στρες & θετική επίδραση στο εντερικό μικροβίωμα

• Εκχυλίσματα και αιθέρια έλαια του S. scardica αναστέλλουν την ανάπτυξη πολλών παθογόνων (δρουν ως φυσικά αντιμικροβιακά) 

• Πρόληψη ινσουλινοαντίστασης, υπερλιπιδαιμίας και παχυσαρκίας (σε ζωικά μοντέλα)

Τι να προσέξετε:

Το τσάι του βουνού όπως και κάθε βότανο πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο, καθώς σε υψηλές ποσότητες μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές ή ηλεκτρολυτικές διαταραχές. 

Λόγω έλλειψης δεδομένων, σε περίπτωση εγκυμοσύνης, θηλασμού ή λήψης φαρμακευτικής αγωγής καλό είναι να υπάρχει καθοδήγηση από τον γιατρό σας.

4. Τσουκνίδα 

Από το φυτό Urtica dioica, γνωστό και ως τσουκνίδα, προκύπτει ένα από τα πιο διαδεδομένα θεραπευτικά βότανα της Ευρώπης και της Μεσογείου. Χρησιμοποιείται παραδοσιακά για τη θεραπεία φλεγμονών, αλλεργιών, αναιμίας, ουρικών και νεφρικών διαταραχών, καθώς και για την ενίσχυση της κυκλοφορίας του αίματος.

Οι κύριες δραστικές ενώσεις της περιλαμβάνουν φλαβονοειδή (κεμφερόλη, κουερσετίνη), φαινολικά οξέα (καφεϊκό, φερουλικό), λιγνάνες, φυτοστερόλες, καθώς και βιταμίνες (A, C, K, σύμπλεγμα Β) και ανόργανα στοιχεία (σίδηρος, ασβέστιο, κάλιο, μαγνήσιο, ψευδάργυρος).

Οι ενώσεις αυτές είναι υπεύθυνες για την αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη, αντιδιαβητική, διουρητική και αντιαλλεργική δράση του φυτού.

Οφέλη για την υγεία:

• Υποστήριξη του ουροποιητικού και του προστάτη

  • Το εκχύλισμα ρίζας τσουκνίδας έχει φανεί ότι βελτιώνει τα συμπτώματα της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη (BPH) μειώνοντας τη συχνουρία και τη δυσουρία.

• Αντιφλεγμονώδη, αναλγητική δράση & μείωση του οξειδωτικού στρες

  • Η τσουκνίδα έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία σε κλινικές μελέτες σε άτομα με ρευματοειδή αρθρίτιδα και σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου

• Αντιδιαβητική δράση

  • Μελέτες σε ζώα και ανθρώπους έχουν δείξει ότι το εκχύλισμα φύλλων τσουκνίδας συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα και της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης σε άτομα με ΣΔ τύπου 2

• Ανακούφιση αλλεργικών συμπτωμάτων. Το εκχύλισμα τουσκνίδας συνδέεται εδώ και χρόνια με την αντιμετώπιση συμπτωμάτων άσθματος και αλλεργικής ρινίτιδας

• Καρδιοπροστασία μέσω της μείωσης της αρτηριακής πίεσης (κυρίως λόγω της διουρητικής της δράσης)

• Πιθανή προστασία του ήπατος από βλάβες που προκαλούν τοξίνες και βαρέα μέταλλα κυρίως λόγω της αντιοξειδωτικής ικανότητας της τσουκνίδας

  
  

Τι να προσέξετε:

Η κατανάλωση ξηρής, αποξηραμένης ή μαγειρεμένης τσουκνίδας θεωρείται ασφαλής για τον γενικό πληθυσμό. Ωστόσο, η επαφή με νωπά φύλλα μπορεί να προκαλέσει δερματικό ερεθισμό, κνησμό, ερύθημα και οίδημα ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί αλλεργικές αντιδράσεις.

Η χρήση πρέπει να αποφεύγεται ή να γίνεται με ιατρική καθοδήγηση στις εξής περιπτώσεις:

• Κύηση: μπορεί να προκαλέσει συσπάσεις μήτρας και αυξημένο κίνδυνο αποβολής.

• Ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα: πιθανές αλληλεπιδράσεις με αντιπηκτική, αντιυπερτασική, διουρητική, αντιδιαβητικη αγωγή και λίθιο.

• Σε περιπτώσεις αφυδάτωσης ή υπότασης, η διουρητική δράση μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα

Συμπέρασμα

Η φύση αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό ευεργετικών ουσιών μέσα από τα βότανα και τα αφεψήματα. Αν και η επιστημονική έρευνα συνεχίζει να διερευνά την αποτελεσματικότητά τους, τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι η τακτική κατανάλωσή τους, στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής, μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην πρόληψη ασθενειών και στη συνολική ευεξία.

Ωστόσο, κάθε φυσικό προϊόν χρειάζεται να χρησιμοποιείται με σύνεση. Τα βότανα μπορεί να αλληλεπιδράσουν με φάρμακα ή να προκαλέσουν παρενέργειες σε ευαίσθητα άτομα επομένως, η συμβουλή ενός επαγγελματία υγείας είναι πάντα απαραίτητη.

Βιβλιογραφία:

Fadus MC, Lau C, Bikhchandani J, Lynch HT. Curcumin: An age-old anti-inflammatory and anti-neoplastic agent. J Tradit Complement Med. 2016;7(3):339-346. Published 2016 Sep 9. doi:10.1016/j.jtcme.2016.08.002Liu S, Liu J, He L, et al. A Comprehensive Review on the Benefits and Problems of Curcumin with Respect to Human Health. Molecules. 2022;27(14):4400. Published 2022 Jul 8. doi:10.3390/molecules27144400Wightman EL, Jackson PA, Khan J, et al. The Acute and Chronic Cognitive and Cerebral Blood Flow Effects of a Sideritis scardica (Greek Mountain Tea) Extract: A Double Blind, Randomized, Placebo Controlled, Parallel Groups Study in Healthy Humans. Nutrients. 2018;10(8):955. Published 2018 Jul 24. doi:10.3390/nu10080955

Żyżelewicz D, Kulbat-Warycha K, Oracz J, Żyżelewicz K. Polyphenols and Other Bioactive Compounds of Sideritis Plants and Their Potential Biological Activity. Molecules. 2020;25(16):3763. Published 2020 Aug 18. doi:10.3390/molecules25163763

Panossian, A. (2024). Herba sideritis: A putative adaptogen for reducing the risk of age-related cognitive decline and neurodegenerative disorders. Phytomedicine Plus, 4(1), 100519.

Abi Sleiman M, Younes M, Hajj R, et al. Urtica dioica: Anticancer Properties and Other Systemic Health Benefits from In Vitro to Clinical Trials. Int J Mol Sci. 2024;25(13):7501. Published 2024 Jul 8. doi:10.3390/ijms25137501

Bhusal KK, Magar SK, Thapa R, et al. Nutritional and pharmacological importance of stinging nettle (Urtica dioica L.): A review. Heliyon. 2022;8(6):e09717. Published 2022 Jun 22. doi:10.1016/j.heliyon.2022.e09717