Προβιοτικά: πώς τα “καλά” βακτήρια θωρακίζουν την υγεία μας

Τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και περισσότερο για τα «καλά βακτήρια» που ονομάζονται προβιοτικά. Από γιαούρτια με «ζωντανές καλλιέργειες» μέχρι εξειδικευμένα συμπληρώματα, τα προβιοτικά έχουν κερδίσει το ενδιαφέρον τόσο του κοινού όσο και της επιστημονικής κοινότητας. Αλλά τι ακριβώς είναι, πού τα βρίσκουμε, και το πιο σημαντικό, τι πραγματικά προσφέρουν στην υγεία μας;

Τι είναι τα προβιοτικά

Σύμφωνα με τον διεθνή επιστημονικό ορισμό (ISAPP, FAO/WHO), τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που, όταν χορηγούνται σε επαρκείς ποσότητες, προσφέρουν όφελος στην υγεία του ξενιστή. Πρόκειται κυρίως για βακτήρια, όπως αυτά του γένους Lactobacillus και Bifidobacterium, αλλά και για ορισμένους ζυμομύκητες (πχ. Saccharomyces boulardii).

Πού τα βρίσκουμε

Τα προβιοτικά απαντώνται σε δύο βασικές μορφές:

• Φυσικά ζυμωμένα τρόφιμα: γιαούρτι με ζωντανές καλλιέργειες, κεφίρ, ξινολάχανο (sauerkraut), kimchi, miso, tempeh, κομπούτσα (kombucha), πίκλες που έχουν υποστεί φυσική ζύμωση (όχι σε ξύδι).

• Διατροφικά συμπληρώματα: κάψουλες ή σκόνες που περιέχουν συγκεκριμένα στελέχη σε μετρημένες δόσεις. Σε αυτή την περίπτωση, έχει σημασία να αναγράφεται στην ετικέτα το στέλεχος (π.χ. Lactobacillus rhamnosus GG) και η ποσότητα σε CFU (colony forming units).

  
  

Πώς δρουν στον οργανισμό

Οι τρόποι με τους οποίους τα προβιοτικά δρουν είναι πολύπλευροι, ωστόσο ενδέχεται να ασκούν θετική επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω των ακόλουθων μηχανισμών:

• Δρουν ως αντιμικροβιακοί παράγοντες και ανταγωνίζονται τα παθογόνα βακτήρια, καθιστώντας την επιβίωση και προσκόλληση τους στο έντερο δύσκολη.

• Βελτιώνουν την λειτουργία του εντερικού φραγμού και εμποδίζουν την μετατόπιση των παθογόνων βακτηρίων από το έντερο στην κυκλοφορία του αίματος

• Επιδρούν στο ανοσοποιητικό σύστημα, ενισχύοντας την ομοιόσταση του οργανισμού.

• Ρυθμίζουν την παραγωγή νευροδιαβιβαστών (άξονας εντέρου-εγκεφάλου), συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης, της ντοπαμίνης και του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA).

Τεκμηριωμένα οφέλη

Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι τα οφέλη των προβιοτικών είναι συγκεκριμένα και εξαρτώνται από το στέλεχος και τη δόση. Δεν ισχύει ότι «όλα τα προβιοτικά κάνουν για όλα».  

Παρακάτω παρατίθενται ορισμένα οφέλη που έχουν σημειωθεί από επιστημονικά άρθρα ωστόσο απαιτούνται περαιτέρω έρευνες ώστε να υπάρξουν σαφείς οδηγίες ως προς την λήψη συμπληρωμάτων προβιοτικών για την πρόληψη ή θεραπεία ορισμένων παθολογικών καταστάσεων. Για αυτό το λόγο είναι σημαντικό πριν την λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος διατροφής, συμπεριλαμβανομένων και των προβιοτικών, να συμβουλεύεστε τον θεράποντα ιατρό σας.

• Υγεία του πεπτικού


Τα προβιοτικά έχουν τεκμηριωμένη δράση στη ρύθμιση της γαστρεντερικής λειτουργίας. Κλινικές μελέτες δείχνουν ότι μειώνουν τη διάρκεια και τη σοβαρότητα της διάρροιας, ιδιαίτερα όταν αυτή σχετίζεται με τη λήψη αντιβιοτικών ή με οξείες λοιμώξεις.

Επιπλέον, βελτιώνουν τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου (IBS), όπως το κοιλιακό άλγος, το φούσκωμα και τη δυσκοιλιότητα, καθώς εξισορροπούν την εντερική μικροχλωρίδα και ενισχύουν τον επιθηλιακό φραγμό του εντέρου.

Σε χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου, όπως η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος Crohn, τα προβιοτικά συμβάλλουν επίσης στη μείωση της φλεγμονής και στη διατήρηση της ύφεσης. 

Όσον αφορά στα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη, τα προβιοτικά μπορούν να μειώσουν σημαντικά συμπτώματα όπως κοιλιακές κράμπες, διάρροιες, εμετό, φούσκωμα ή/και μετεωρισμό. 

• Διαχείριση αλλεργιών 

Έχει προταθεί ότι τα προβιοτικά θα μπορούσαν ενδεχομένως να προλάβουν ή να ανακουφίσουν αλλεργίες που σχετίζονται με τις αναπνευστικές οδούς όπως το άσθμα ή η αλλεργική ρινίτιδα αλλά και η ατοπική δερματίτιδα (έκζεμα) και οι τροφικές αλλεργίες.

• 
Ενίσχυση του ανοσοποιητικού

Η αλληλεπίδραση εντερικού μικροβιώματος και ανοσοποιητικού είναι κρίσιμη, και τα προβιοτικά φαίνεται ότι ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού. Έχει βρεθεί ότι συμβάλλουν στην πρόληψη και στη μείωση της συχνότητας και σοβαρότητας πλήθους αναπνευστικών λοιμώξεων, χάρη στις αντιφλεγμονώδεις και αντιμικροβιακές ιδιότητές τους. 

Παράλληλα, ρυθμίζουν το pH της μικροχλωρίδας στον κόλπο, μειώνοντας την εμφάνιση ουρολοιμώξεων και αποτρέποντας την προσκόλληση, ανάπτυξη και αποικισμό παθογόνων βακτηρίων στο ουροποιητικό σύστημα. 


• Μεταβολική υγεία


Σημαντικά δεδομένα δείχνουν ότι τα προβιοτικά επηρεάζουν το μεταβολισμό και σχετίζονται με τη ρύθμιση της γλυκόζης και των λιπιδίων. Μέσω της τροποποίησης των ορμονών που σχετίζονται με την όρεξη και την ινσουλινοευαισθησία, βοηθούν στη μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη, που αποτελεί κύριο παράγοντα εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. 

Ορισμένα στελέχη, όπως το Lactobacillus acidophilus και το Bifidobacterium longum, έχουν αποδειχθεί ότι μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, προάγοντας έτσι την καρδιαγγειακή υγεία. 

Παράλληλα, φαίνεται ότι συμβάλλουν στον έλεγχο του σωματικού βάρους και της παχυσαρκίας μέσω της μείωσης της αποθήκευσης λίπους (ιδιαίτερα του σπλαχνικού) και της ενίσχυσης της θερμογένεσης.


• Πρόληψη καρκίνου του παχέος εντέρου και αντιμετώπιση επιπλοκών


Η σχέση προβιοτικών και καρκίνου έχει αποτελέσει αντικείμενο εντατικής έρευνας. Τα προβιοτικά, και κυρίως τα Lactobacillus και Bifidobacterium, συμβάλλουν στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου μέσω της παραγωγής λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου (SCFAs), που ενισχύουν τον εντερικό φραγμό και ασκούν αντικαρκινική δράση προκαλώντας απόπτωση σε καρκινικά κύτταρα. 

Παράλληλα, μειώνουν τη φλεγμονή και περιορίζουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών που σχετίζονται με καρκινογένεση, όπως το Helicobacter pylori. 

Σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία, η χορήγηση προβιοτικών έχει δείξει μείωση των γαστρεντερικών επιπλοκών, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής. Ωστόσο, ορισμένα προβιοτικά μπορεί να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων και να αυξήσουν τον κίνδυνο μόλυνσης.

• 
Εγκέφαλος και ψυχική υγεία


Η επικοινωνία εντέρου-εγκεφάλου (gut-brain axis) έχει ανοίξει νέους δρόμους στη μελέτη των προβιοτικών. Συγκεκριμένα στελέχη, όπως το Lactobacillus helveticus και το L. rhamnosus, φαίνεται ότι μειώνουν τα συμπτώματα άγχους ενώ κάποιες μελέτες συσχετίζουν τα προβιοτικά με πιθανή ρύθμιση ή μείωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης. Τα ευρήματα αυτά οφείλονται πιθανόν στην ρύθμιση νευροδιαβιβαστών (π.χ. GABA, σεροτονίνη) και μείωση των φλεγμονωδών κυτοκινών. Περισσότερες έρευνες ωστόσο απαιτούνται για να διερευνηθεί η σχέση μεταξύ προβιοτικών και ψυχικών νόσων και η συμπληρωματική τους χορήγηση σε συνδυασμό με συμβατικές θεραπείες.

Ασφάλεια και προσοχή

Τα προβιοτικά θεωρούνται ασφαλή για υγιή άτομα, αλλά χρειάζεται προσοχή σε ευπαθείς ομάδες όπως ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς (π.χ. μετά από μεταμόσχευση, χημειοθεραπεία ή άτομα με HIV/AIDS), βαριά πάσχοντες, ηλικιωμένους ή βρέφη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η χρήση πρέπει να γίνεται μόνο με ιατρική καθοδήγηση. 

Ακόμη, όπως όλα τα συμπληρώματα διατροφής, έτσι και τα προβιοτικά δεν υπόκεινται σε έγκριση από τον ΕΟΦ, δηλαδή σε προηγούμενη αξιολόγηση και αδειοδότηση, αλλά σε γνωστοποίηση και κατασταλτικό έλεγχο. Οποιαδήποτε αναφορά εμφανίζει το προϊόν ως ‘εγκεκριμένο’ από τον ΕΟΦ είναι μη νόμιμη και παραπλανητική.  

Συμπέρασμα

Τα προβιοτικά δεν είναι «μαγικό χάπι», αλλά εργαλεία με πραγματικό δυναμικό όταν χρησιμοποιούνται σωστά, για τη σωστή ένδειξη, στο σωστό άτομο. Η ενσωμάτωσή τους μέσω ζυμωμένων τροφών είναι ένας φυσικός και ασφαλής τρόπος για καθημερινή κατανάλωση, ενώ τα συμπληρώματα έχουν ρόλο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις με τεκμηριωμένη δράση. Το μέλλον της έρευνας υπόσχεται ακόμη πιο στοχευμένες εφαρμογές, με στόχο την συνολική σωματική, ψυχική υγεία και ευεξία.

Βιβλιογραφία

• Sarita, B., Samadhan, D., Hassan, M. Z., & Kovaleva, E. G. (2025). A comprehensive review of probiotics and human health-current prospective and applications. Frontiers in microbiology, 15, 1487641.

• Appleton J. (2018). The Gut-Brain Axis: Influence of Microbiota on Mood and Mental Health. Integrative medicine (Encinitas, Calif.), 17(4), 28–32.

• Bistas, K. G., & Tabet, J. P. (2023). The Benefits of Prebiotics and Probiotics on Mental Health. Cureus, 15(8), e43217.

• Noor, J., Chaudhry, A., Batool, S., Noor, R., & Fatima, G. (2023). Exploring the Impact of the Gut Microbiome on Obesity and Weight Loss: A Review Article. Cureus, 15(6), e40948.

• Latif, A., Shehzad, A., Niazi, S., Zahid, A., Ashraf, W., Iqbal, M. W., Rehman, A., Riaz, T., Aadil, R. M., Khan, I. M., Özogul, F., Rocha, J. M., Esatbeyoglu, T., & Korma, S. A. (2023). Probiotics: mechanism of action, health benefits and their application in food industries. Frontiers in microbiology, 14, 1216674.

• Zhao, J., Liao, Y., Wei, C., Ma, Y., Wang, F., Chen, Y., Zhao, B., Ji, H., Wang, D., & Tang, D. (2023). Potential Ability of Probiotics in the Prevention and Treatment of Colorectal Cancer. Clinical Medicine Insights. Oncology, 17, 11795549231188225.

• Koutoukidis, D. A., Jebb, S. A., Zimmerman, M., Otunla, A., Henry, J. A., Ferrey, A., Schofield, E., Kinton, J., Aveyard, P., & Marchesi, J. R. (2022). The association of weight loss with changes in the gut microbiota diversity, composition, and intestinal permeability: a systematic review and meta-analysis. Gut microbes, 14(1), 2020068.

• Lopez-Santamarina, A., Gonzalez, E. G., Lamas, A., Mondragon, A. D. C., Regal, P., & Miranda, J. M. (2021). Probiotics as a Possible Strategy for the Prevention and Treatment of Allergies. A Narrative Review. Foods (Basel, Switzerland), 10(4), 701.

• Leis, R., de Castro, M. J., de Lamas, C., Picáns, R., & Couce, M. L. (2020). Effects of Prebiotic and Probiotic Supplementation on Lactase Deficiency and Lactose Intolerance: A Systematic Review of Controlled Trials. Nutrients, 12(5), 1487.

• Akgül, T., & Karakan, T. (2018). The role of probiotics in women with recurrent urinary tract infections. Turkish journal of urology, 44(5), 377–383.